با اندوه فراوان آگاه شدیم که دکتر محمد اسماعیل قاسمیار، شخصیت برجسته علمی، اجتماعی و سیاسی کشور و مردی صبور و متین، در خارج از افغانستان دار فانی را وداع گفت.
دکتر قاسمیار از دانشمندان برجسته افغانستان به شمار می‌رفت و طی چندین دهه، نقش مهم و ارزنده‌ای در عرصه سیاست و خدمت به کشور ایفا نمود. او همواره پیشگام در حل مسائل ملی بود و از بنیان‌گذاران اصلی شورای قوم بیات محسوب می‌شد. پس از سقوط نخست طالبان، ریاست لویه جرگه اضطراری را بر عهده داشت؛ جرگه‌ای که در آن، حامد کرزی به عنوان رئیس جمهور افغانستان انتخاب شد.
فقدان دکتر قاسمیار در این مقطع حساس تاریخی، ضایعه‌ای بزرگ و جبران ناپذیر برای کشور است. او با تمام رهبران و سیاسیون افغانستان روابط صمیمی داشت و می‌توانست همچون سال ۱۳۸۱، در آینده کشور و روند صلح نقشی تأثیرگذار ایفا کند. اما افسوس که بیماری، جان این شخصیت خدمت‌گذار را گرفت و دوست دارانش را در سوگ فرو برد.
زندگی‌نامه
محمد اسماعیل قاسمیار در خانواده‌ای روشنفکر چشم به جهان گشود. پدر وی، مرحوم ابوالقاسم (بیات)، از مبارزان پرشور معرکه استقلال کشور و به روایت تاریخ (افغانستان در مسیر تاریخ، جلد اول، صفحه ۷۶۱، زیر عنوان «محاذ قندهار»، تألیف میر غلام‌محمد غبار) مشهور به «ابوالقاسم رساله‌دار» بود که با گروهی از داوطلبان جهاد از غزنی به قندهار رفت و در کنار مجاهدان آن محاذ، علیه نیروهای انگلیسی جنگید. بعدها از سوی دولت به عنوان کرنیل در فرقه عسکری هرات منصوب شد.
دکتر قاسمیار تحصیلات عالی خود را در رشته حقوق و علوم سیاسی به پایان رساند و دارای رتبه علمی – حقوقی «قانون‌پال» معادل Associate Professor در حوزه قانون‌گذاری و تحقیقات علمی – حقوقی بود.
وی از سوی نمایندگی ویژه سرمنشی سازمان ملل متحد در امور افغانستان، به ریاست کمیسیون مستقل تدویر لویه جرگه اضطراری برگزیده شد. این انتخاب مشترکاً از سوی ریاست اداره موقت افغانستان و سرمنشی وقت سازمان ملل متحد، جلالتمآب کوفی عنان، صورت گرفت. این کمیسیون توانست در شرایط دشوار پس از بیش از دو دهه جنگ، لویه جرگه‌ای تاریخی و کم‌نظیر را با ۱۶۵۲ عضو منتخب از سراسر کشور برگزار کند. در این جرگه، برای نخستین‌بار در تاریخ سیاسی افغانستان، نمایندگان اقشار مختلف از طریق انتخابات عمومی برگزیده شدند.
دکتر قاسمیار که در آغاز ریاست موقت جرگه را بر عهده داشت، در انتخابات داخلی با کسب دو سوم آرای نمایندگان به عنوان رئیس رسمی لویه جرگه اضطراری انتخاب شد و این نشست را با موفقیت به سرانجام رساند. جلسات لویه جرگه اضطراری، طبق موافقت‌نامه بن، طی ۹ روز در فضای صمیمی و بدون خشونت برگزار شد.
ایشان علاوه بر مسئولیت‌های بزرگ سیاسی، بیش از شش سال در فاکولته شرعیات دانشگاه کابل مضمون «حقوق اساسی» را تدریس کرد و هفت سال نیز در حوزه قضا به تدریس و تشریح قانون اساسی و سایر قوانین پرداخت. وی از بنیان‌گذاران مرکز ستاژ و مطالعات قضایی (برنامه تربیه قضات) در سال ۱۳۴۷ و از چهره‌های اثرگذار در تصویب قوانین مدنی و جزایی کشور بر اساس مبانی دین اسلام بود.
دکتر قاسمیار در کمیسیون‌های تسوید و تدقیق قانون اساسی (۱۳۵۵) و تهیه طرح قانون اساسی موقت (۱۳۷۲) نیز نقش مهمی داشت. علاوه بر این، مسئولیت‌ها و مناصب متعددی در دستگاه قضایی و عدلی کشور بین سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۷۱ بر عهده داشت، از جمله:
• مدیر عمومی مؤسسه خدمات قضایی وزارت عدلیه
• معاون ریاست عمومی تدقیق و مطالعات ستره محکمه
• عضو شورای عالی قوه قضائیه
• رئیس دیوان عالی امنیت عامه و دیوان عالی حقوق عامه
• عضو شورای قانون اساسی
• مشاور مسلکی وزارت عدلیه
• رئیس عمومی اداره مرکزی تشویق و انکشاف سرمایه‌گذاری خصوصی
• مشاور رئیس دولت اسلامی افغانستان
او همچنین در سال‌های خدمت خود، در سفرهای متعدد علمی، آموزشی و تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور، تجربیات و دانش ارزشمندی کسب کرد و مقالات و آثار علمی متعددی در حوزه حقوق، قضا و سیاست منتشر نمود.
دکتر محمد اسماعیل قاسمیار، در کنار مسئولیت‌های رسمی، در شوراها، انجمن‌ها و کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی فعالانه حضور داشت و نقش مهمی در روند صلح افغانستان ایفا کرد.
یاد و خاطره این شخصیت برجسته، همواره در تاریخ معاصر افغانستان زنده خواهد ماند.
